೬೬ / ಕುಕ್ಕಿಲ ಸಂಪುಟ
ಅಂತರದಲ್ಲಿರಬೇಕೆಂದೂ, ನೀಚಪಾತ್ರ ಹಾಗೂ ಸ್ತ್ರೀವೇಷಗಳ ಕಾಲುಗಳು ಗೇಣಗಲ ದಲ್ಲಿರಬೇಕೆಂದೂ ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷಣವಿದೆ : ಚತುಸ್ಕಾಲಸ್ತು ದೇವಾನಾಂ ಪಾರ್ಥಿವಾನಾಂ ತಥೈವ ಚ | ದ್ವಿತಾಲಶ್ಚೈವ ಮಧ್ಯಾನಾಂ ತಾಲಃ ಸ್ತ್ರೀ ನೀಚಸಂಗಿನಾಂ | -ಇತ್ಯಾದಿ. ತಾಲವೆಂದರೆ ಕೈಬೆರಳುಗಳನ್ನು ಅಗಲಿಸಿದಾಗ ಹೆಬ್ಬೆರಳಿನ ತುದಿಯಿಂದ ನಡುಬೆರಳ ತುದಿಯವರೆಗಿರುವಷ್ಟು ಉದ್ದಳತೆ. ಗತಿಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿ ಹಜ್ಜೆಯಿಂದ ಹಜ್ಜೆ ಇಡುವ ಕಾಲಾವಕಾಶವೂ ಮೇಲಿನ ಅನುಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು, ಎರಡು, ಒಂದು 'ಕಲೆ'ಗಳಷ್ಟಿರ ಬೇಕೆಂದಿದೆ. ಒಂದು 'ಕಲೆ' ಎಂದರೆ ನಾಲ್ಕು ಪ್ರಸ್ವಾಕ್ಷರಗಳನ್ನು ಉಚ್ಚರಿಸಲು ಬೇಕಾಗು ವಷ್ಟು ಕಾಲಪ್ರಮಾಣ. ಆಯಾ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಈ ಕಾಲಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ದ್ವಿಗುಣಿತ ಚತುರ್ಗುಣಿತವಾಗಿ ಮಾಡಬೇಕು. ಹೀಗೆಯೇ ಯುದ್ಧಾದಿ ಭಿನ್ನ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಲುಗಳನ್ನು ಎಷ್ಟೆಷ್ಟು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಎತ್ತಬೇಕೆಂಬುದಕ್ಕೂ ವಿಧಿ ಇದೆ. ಸ್ವಭಾವೈರುತ್ತ ಮಗತ್ ಕಾರ್ಯಾ ಜಾನು ಕಟೀಸಮಂ| ಯುದ್ಧ ಚಾರೀ ಪ್ರಯೋಗೇ ತು ಜಾನುಸ್ಕನ ಸಮಂ ಭವೇತ್ | -ಇತ್ಯಾದಿ. ಮೊಣಕಾಲು ಎದೆಯ ಮೊಲೆಕಟ್ಟಿಗೆ ಸರಿಯಾಗುವ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ಕಾಲೆತ್ತಿ ಹಚ್ಚೆ ಇಡಬೇಕೆಂದರ್ಥ, ಮೇಲೆ ಹೇಳಿದ ಪ್ರಕಾರದ ಗತಿಪ್ರಚಾರದಿಂದ ರಂಗಸ್ಥಳದ ನಾಲ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೂ ಸುತ್ತಾಡಬೇಕೆಂದು ನಾಟ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷಣವಿದೆ. ನಮ್ಮ ವೇಷಗಳೂ ರಂಗಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಒಂದೆರಡು ಸುತ್ತು ಹಜ್ಜೆಯಿಟ್ಟೇ ಕುಣಿಯುವುದಾಗಿದೆ. ಆನೇನ ಚಾರೀ ಯೋಗೇನ ಪರಿಕ್ರಮ್ಯ ಚತುರ್ದಿಶಂ | ಬಾಹ್ಯಭ್ರಮರಕಂ ಚೈವ ರಂಗಕೋಣೇ ಪ್ರಸಾರಯೇತ್ || ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವೇಷವೂ ರಂಗಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಮಾಡಿ ನಿಷ್ಮ್ಸಮಿಸುವ ತನಕ ಅದರ ಗತಿಪ್ರಚಾರಗಳೂ ಸ್ವಭಾವಾನುಗುಣವಾದ ಪೌರುಷ ಪ್ರದರ್ಶನಾದಿ ನೃತ್ತಲೀಲೆಗಳೂ ಏಕಪ್ರಕಾರವಾಗಿರಬೇಕೆಂದಿದೆ. ಯಾ ಯಸ್ಯ ಲೀಲಾ ನಿಯತಾ ಗತಿಶ್ಚ ರಂಗಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯ ವಿಧಾನತಸ್ತು | ತಾಮೇವ ಕುರ್ಯಾತ್ತು ವಿಮುಕ್ತ ಸತ್ತೋ ಯಾವನ್ನರಂಗಾತ್ಮತಿನಿ: ಸೃತಃ ಸಃ || (ಭ. ನಾ.) ತಿರುಗುಲಾಗಕ್ಕೆ 'ಉತ್ಸುತೀಕರಣ'ವೆಂದೂ, ನಿಂತಲ್ಲಿ ಚಕ್ರದಂತೆ ತಿರುಗುವುದಕ್ಕೆ (ಚಕ್ರಸುತ್ತು) 'ಭ್ರಮರೀ' ಎಂದೂ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣವಾಗಿ ತಿರುಗುವುದಕ್ಕೆ 'ಅಂತರ್ಭಮರಿ', ಅಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆಯದಕ್ಕೆ 'ಬಾಹ್ಯಭ್ರಮರಿ' ಎಂದೂ, ಮೇಲಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಹಾರಿ, ಕೆಳಬೀಳುವಾಗ ಕುಕ್ಕುಟಾಸನದಲ್ಲಿ ನೆಲಮುಟ್ಟಿ, ಅಲ್ಲಿಂದಲೇ ಜಿಗಿದು ತಿರುಗಿ ಹಾರುವುದಕ್ಕೆ 'ಕರಸ್ಪರ್ಶಾ ಲಗಭ್ರಮರಿ' ಎಂದೂ ಶಾಸ್ರೋಕ್ತವಾದ ಹೆಸರುಗಳು. ಅಭಿಮನ್ಯು ಬಭ್ರುವಾಹನ, ಕುಶಲವರು, ವೃಷಸೇನಾದಿ 'ಪುಂಡುವೇಷಗಳು ಈ 'ಕರಸ್ಪರ್ಶಾಲಗಭ್ರಮರಿ'ಯಿಂದ ಪೌರುಷಪ್ರದರ್ಶನದ ಯುದ್ಧಾದಿ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಕುಣಿಯುತ್ತವೆ. ತಿರುಗುಲಾಗದಲ್ಲಿ ರಂಗಸ್ಥಳದ ನಾಲ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೂ ನಿತ್ತು ನಿತ್ತು ಹಾರಿ ಸುತ್ತುವುದಕ್ಕೆ 'ಸಂಧಭ್ರಾಂತ'ವೆಂದು ಹೆಸರು. ಮೇಲೆ ಹೇಳಿದ 'ಉತ್ಸುಕರಣ'ಕ್ಕೆ ನಾವು 'ದೊಡ್ಡಲಾಗ'ವೆನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಶಾಸ್ತ್ರ ದಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕೆ ಅಲಗಾಡ' ಹಾಗೂ 'ಧ್ರುವಾಡಾಲಗ' ಎಂದು ಹೆಸರು. (ಸಂಸ್ಕೃತದ 'ಅಲಗ' ಶಬ್ದವೇ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ 'ಲಾಗ' ಎಂದಾಗಿರುವುದು).
