ಸ್ಟೇ ಸ್ವರೇ ಮಧ್ಯಮತ್ವಂಚ ಮೃದುಮಧ್ಯ ಮಯೋನ್ಮಥಾ |
ದೀಪ್ತಾಯತೇ (ತಾ) ಕರುಣಾನಾಂ ಶ್ರುತೀನಾಮೇಷ ನಿಶ್ಚಯಃ |
ಬಿಂದುರೇಕಕಲೋ ಜೇಯಃ ಕಂಪಿತಶ್ಚ ಕಲಾದ್ವಯಂ
ಯಸ್ತು ಕಂಠೇಶ್ವರೋಧಃ ಸ್ಯಾತ್‌ಸತುತಾರಃ ಪ್ರಕೀರ್ತಿತಃ
ಉರೋಕತಸ್ತಥಾ ಮಂದ್ರೋ ಮೂರ್ದ್ವಿ ತಾರತರಃ ಸ್ಮೃತಃ |
ಕ್ರಮಾತಸ್ತುಯಸ್ತಿರ: ಷಷ್ಕ: ಪಂಚಮ ಏವವಾ
ತಾರಮಂದ್ರ ಪ್ರಸನ್ನನ್ನು ವಿಶ್ಲೇಯೋ ಹೃಪರೋಹಣಾತ್ |
ಪ್ರಸನ್ನಾಂತಃ ಸ್ವರೋ ಯತ್ರಪ್ರಸಾದಃ ಸತು ಸಂಸ್ಕೃತಃ |
ಅಪಾಂಗಿತಸ್ತು ವಿಶ್ಲೇಯಃ ಸ್ವರಾಣಾಮಥಸಂಚರಾತ್ |
ರೇಚಿತಃ ಶಿರಸಿ ಜೇಯಃ ಕಂಪಿತಶ್ಚತಲಾಶ್ರಯಂ
ಕಂಠೇ ನಿರುದ್ಧ ಏವವಃ ತುಹರೋ ಸಾಮಜಾಯತೇ|| ೪೩ ||
ಏವಮೇತೇ ಹೈಲಂಕಾರಾ ವಿಜೇಯಾ ನಾತ್ರ ಸಂಶಯಾಃ|
(೧, ೨, ೩ ಈ ಶ್ಲೋಕಗಳು ನಾರದೀಯಶಿಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿರುವಂಥವೇ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೂರನೆಯದರಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ :- “ಸ್ಟರೇ ಮಧ್ಯಮತ್ವಂ ತತ್ಸಮಾಕ್ಷ ಪ್ರಯೋಜಯೇತ್”.)
ಮೇಲಿನ ಶ್ಲೋಕದ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ಅಭಿನವಗುಪ್ತನು ಇದನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಾ “ಅತ್ರಧ್ರುವಾ ಪ್ರಯೋಗೇ ಯೇ ಗಚ್ಛಂತಿ ಉಪಯುಜ್ಯಂತೇ ತಾನ್ ನಿಬೋಧತ ಸ್ವಯ ಮೂಹಧ್ವ ವರ್ಣಲಕ್ಷಣಂತಾವತ್ | ಊಹೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ..... ಲಕ್ಷಣಮಪಿ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿಸೂಚಯತಿ | ಅತವಿವೋದ್ದಿಶತಿ ಪ್ರಸನ್ನಾದಿರಿತ್ಯಾದಿ ಸರ್ವವರ್ಣಗಾ ಇತ್ಯಂತೇನ | .....ಅಸ್ಮಾಭಿಃ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೇತು ಯಧನುಂ ತದ್‌ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ | ದೀಪನಂ ತಾರತಾ, ಪ್ರಸಾದೋ ಮಂದ್ರತಾ | ದೀಪ್ತಿರ್ನಾಮಶಾನಕ ಶೋತೃ (ನಿಷ್ಠ) ವಿಶೇಷೋಧರ್ಮ ಇತ್ಯನುಕ್ತಸಮಂಸ್ವರಸಾಧಾರಣಂ | ಸಾಮವೇದೇ ಚ ರಾಮಸಾನೋಮೇ ಇತಿಚ ಯದುಚ್ಯತೇ ತವಿಹಾನುಪಯೋಗೀತ್ಯಾ ಸ್ವಾಮೇತತ್ | ದೀಪನಪ್ರಸಂಗಾತ್‌ನಮಃ ಪಶ್ಚಾದುದ್ದಿಷ್ಟೋ ವೃತ್ತಲಕ್ಷಿತಃ | ಸರ್ವಸಾಮ್ಯಾತ್ ಸಮೋಜ್ಞೆಯ ಇತಿ | ದೀಪನಸ್ಯ ಸರ್ವತ್ರ ಸಾಮಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ಸಮಸ್ಯೆನವಿಶೇಷ ನುಗೀತಿರಿತಿ ಸಲಕ್ಷ್ಯತೇ | ಸ್ಥಿತಸ್ಕೃಶ ಸ್ವರೋಪಿಯಃ ಇತಿ |
ಆದಿಮಧ್ಯಲಯೋಯತ್ತ ಸರ್ಮಿರಿತಿಸಂಜಿತಃ
ಶ್ರುತಯೋ ಸ್ಯಾದ್ವಿನೇಯಸ್ಯ ಮೃದುಮಧ್ಯಾಯತಾಃ ಸ್ಮೃತಾಃ |
ಆಯುತತ್ಸಂಭವೇನ್ನೀಚೇ ಮೃದುತ್ವಂ ತು ವಿಪರ್ಯಯೇ
ಸ್ಟೇ ಸ್ವರೇಮಧ್ಯಮತ್ವಂ ಚ ಮೃದುಮಧ್ಯಮಯೋಸ್ತಥಾ |
ಶ್ರುತೀನಾಂ ನಿರ್ಣಯೋಜ್ಞೆಯಃ || ಇತಿ ||
.........ಗಾಂಧಾರಕಾಕ್ಷರಗತಸ್ಯ ನೀಚೇ ಯಷಭೇಪರೇ ಆಯತಾಶ್ರುತಿಃ
ಕಾರ್ಯಾ | ಮಧ್ಯಮೇಪರೇಮೃದ್ವೀ | ಗಾಂಧಾರ ಏವತು ಪಾರತೋಮಧ್ಯಾ
ಏವಂಪ್ರಸಂಗಾದೂರ್ಮಿ೦ ಅಕ್ಷಯಿತ್ವಾ ಉದ್ದೇಶಾನುಸಾರೇಣ ಬಿಂದುಮಾಹ | ಬಿಂದುರೇಕ ಕಲ ಇತಿ ವಿಷಯತೈಕ ಕಲಇತ್ಯನೇನೋಕ್ತಾ. | ತದೇವತುರೂಪಂ ದೀರ್ಘ
